Prace nad nim odbywają się ramach międzynarodowego konsorcjum obejmującego zespoły badawcze z Polski, Czech, Niemiec, Finlandii i Wielkiej Brytanii. Projekt finansowany jest przez europejską inicjatywę CHANSE (Collaboration of Humanities and Social Sciences in Europe) i potrwa do końca 2025 roku.
SMARTUP bada, jak cyfryzacja przestrzeni domowej wpływa na codzienne życie, relacje społeczne, role płciowe oraz układy władzy w domu. Zamiast skupiać się wyłącznie na technologii, projekt koncentruje się na ludziach i kulturze – analizuje, jak inteligentne systemy przekształcają sposób organizacji pracy, opieki, prywatności oraz codziennych interakcji.
Dom – niegdyś postrzegany jako przestrzeń jasno oddzielona od świata zewnętrznego, z wyraźną segmentacją na to, co publiczne i prywatne, męskie i kobiece, opiekuńcze i zarobkowe – dziś staje się przestrzenią płynną, w której nowe technologie redefiniują tradycyjne granice. Transformacja ta szczególnie uwidoczniła się w czasie pandemii COVID-19, kiedy domy musiały jednocześnie pełnić funkcje biura, szkoły, miejsca opieki i odpoczynku.
Projekt SMARTUP łączy interdyscyplinarne podejścia z obszaru nauk społecznych, humanistyki, gender studies, studiów nad designem oraz science and technology studies (STS). Dzięki tej różnorodności, badaczki i badacze tworzą unikalną perspektywę pozwalającą zrozumieć, jak cyfryzacja przebiega w różnych krajach Europy i jakie niesie ze sobą społeczne oraz kulturowe konsekwencje.
Celem projektu jest nie tylko diagnoza wyzwań, lecz także wskazanie, jak można projektować i wdrażać inteligentne technologie domowe w sposób sprawiedliwy, dostępny i zrównoważony – z myślą o wszystkich użytkowniczkach i użytkownikach domów przyszłości.
Zespół projektu SMARTUP
Inteligentne domy – nowe technologie, stare nierówności?
Badanie SMARTUP: cyfrowa opieka nad domem może pogłębiać nierówny podział w obowiązkach domowych według płci.
Niemcy, Polska, Czechy – [2022-2025] Inteligentne domy miały zrewolucjonizować codzienne życie, redukując ilość pracy domowej i czyniąc ją bardziej efektywną. Tymczasem nowe badanie, przeprowadzone wśród 30 gospodarstw domowych korzystających z inteligentnych technologii w Niemczech, Polsce i Czechach w ramach jednego z zespołów projektu SMARTUP (CHANSE), ujawnia, że nowe obowiązki domowe wynikające z posiadania smart technologii – tzw. cyfrowe zarządzanie domem – zamiast wyrównywać podział obowiązków, mogą utrwalać i pogłębiać nierówności płciowe.
Cyfrowa opieka nad domem – kto na niej zyskuje?
Nowoczesne technologie domowe wymagają nie tylko podstawowej obsługi, ale także:
-
podejmowania decyzji i zakupów technologii inteligentnego domu,
-
instalacji i integracji urządzeń z codzienną rutyną,
-
zarządzania danymi, aktualizacji i optymalizacji systemów, napraw.
Badanie SMARTUP pokazuje, że te obowiązki są przejmowane głównie przez mężczyzn (w parach różnopłciowych), podczas gdy kobiety nadal wykonują większość tradycyjnych prac domowych. Paradoksalnie, zamiast podważać tradycyjne podziały ról w gospodarstwach domowych, inteligentne technologie mogą je utrwalać – mężczyźni poświęcają czas na cyfrową organizację domu, mając go mniej na inne obowiązki, np. te związane z opieką nad dziećmi. W inteligentnych domach kobiety wciąż wykonują większość tradycyjnych obowiązków domowych.
Inteligentny dom – wygoda czy kolejne obciążenie?
Chociaż inteligentne urządzenia miały ułatwiać życie, badanie SMARTUP ujawnia kilka kluczowych problemów:
-
Podtrzymywanie tradycyjnych ról – mężczyźni jako „technologiczni eksperci” przejmują zarządzanie cyfrowymi systemami, ale ich większe zaangażowanie w tzw. “cyfrową pracę domową” nie przekłada się na bardziej równy podział innych obowiązków domowych.
-
Cyfrowe obowiązki zamiast opieki – mężczyźni poświęcają czas na konfigurację i optymalizację systemów, co oznacza, że nie angażują się w tym czasie w opiekę nad dziećmi czy inne prace domowe.
-
Wzrost oczekiwań wobec gospodarstwa domowego – automatyzacja nie zmniejsza ilości pracy, lecz zwiększa standardy prowadzenia domu.
-
Zarządzanie technologią jako hobby kontra domowe obowiązki – mężczyźni traktują często zarządzanie technologią jako hobby, a jej konieczność usprawiedliwia ich brak udziału w tradycyjnych pracach domowych.
-
Nowe nierówności władzy w rodzinie – inteligentne systemy umożliwiają kontrolowanie domowników, tworząc nowe hierarchie między partnerami i w rodzinie.
Wnioski i rekomendacje SMARTUP
Badaczki i badacze projektu SMARTUP podkreślają, że technologiczne innowacje powinny iść w parze z równościowymi zmianami społecznymi. Kluczowe zalecenia to:
-
Projektowanie technologii z myślą o równości płci – inteligentne systemy powinny być intuicyjne i dostępne dla wszystkich domowników.
-
Podnoszenie świadomości o potrzebach kobiet i mężczyzn w domach – firmy i instytucje powinny uwzględniać badania użytkowniczek i użytkowników w polityce technologicznej i społecznej.
-
Uznanie cyfrowej pracy domowej w badaniach gospodarstw domowych i analizach ekonomicznych – aby właściwie oszacować jej wpływ.
Inteligentne domy nie są neutralne – zamiast redukować nierówności, mogą je pogłębiać. Gdy mężczyźni angażują się w cyfrowe zarządzanie domem, często robią to kosztem innych obowiązków, co utrwala tradycyjny podział ról. Automatyzacja sama w sobie nie jest rozwiązaniem – musimy myśleć o tym, jak sprawiedliwie podzielić zarówno cyfrową, jak i tradycyjną pracę domową
– mówi drka Sandra Frydrysiak, badaczka w projekcie SMARTUP.
Ekspertka zaangażowana w projekt SMARTUP
Drka Sandra Frydrysiak
Autorka artykułu – drka Sandra Frydrysiak jest doktorką kulturoznawstwa, magistrą socjologii, stosunków międzynarodowych oraz International Gender Studies. Jest związana z Uniwersytetem SWPS w Warszawie oraz Uniwersytetem Łódzkim. Obecnie prowadzi badania w ramach projektu SMARTUP (CHANSE). Koncentruje się na przecięciu kwestii płci, technologii i władzy w cyfrowych środowiskach, eksplorując, w jaki sposób inteligentne technologie przekształcają opiekę, pracę i sprawczość w przestrzeni domowej. Jej najnowszy artykuł, „Is Digital Housekeeping Care? – Visions, Legitimations, and Negotiations of Care Work in the Smart Home”, współautorstwa z J. Grünhlich, N. Andrš Fárovą i P. Kodenko Kubalą, ukaże się w Berliner Journal für Soziologie w 2025 roku.
Materiał: drka Sandra Frydrysiak, Wydział Filologiczny UŁ
sandra.frydrysiak@filologia.uni.lodz.pl
LinkedIn
Redakcja: Biuro Prasowe UŁ
Zdjęcie: Sara Wiśniewska